İslâm ahlakı ve kapitalizmin ruhu
İtalyan Le Repubblica gazetesi, Ekonomi ekinde Türkiye"deki ekonomik gelişmeyi başlıktaki cümle ile ifade etmiş. Gazete; Kayseri, Adana, Gaziantep gibi Anadolu şehirlerindeki ekonomik gelişmeyi sürükleyen iş adamlarından bahsederken kullanmış bu ifadeyi
La Repubblica"nın üzerinde durduğu husus, yeni işadamı profilinin Türk ekonomisine kazandırdıkları. Ama burada bizim için de önemli bir nokta var: Bu yeni işadamı profili, aynı zamanda Türkiye"deki dönüşümü de simgeliyor.
Başlıktaki ifade, Max Weber"in ünlü eseri Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhundan ilham alınarak oluşturulmuş; itiraf edelim ki, daha çarpıcısı zor bulunurdu!
Weber, kalkınmak için hayata Protestanca bakmak gerektiğini söyleyerek Protestanlık"la Kapitalizm arasındaki varoluşsal ilişkiye dikkat çeker. Elbette burada Hristiyanlık içi bir dönüşüm, daha doğrusu kırılma söz konusudur. Daha önce de bu köşede ve başka vesilelerle başka yerlerde pek çok kere vurguladığım gibi 20. yüzyılın başında İslam alemine hitaben İslam mani-i terakki bir din midir? diye soranlar aslında şu sorunun cevabını arıyordu: İslam, Protestanlaşmayı kabul eden bir din midir?
Zira açık ki Protestanlaşmadıkça, hayata, maddeye, insana, paraya Protestanca bakmadıkça kalkınma/gelişme denen şeyi gerçekleştirmeniz mümkün değil. Bu zaviyeden bakıldığında Protestanlaşma"nın sadece Hristiyanlık içi yeni bir mezhep oluşumu olarak telakki edilemeyeceği açıkça tezahür ediyor. Protestanlaşma, Hristiyanlığa ait kimi temel kavramları tedavülde tutmaya devam etmekle birlikte, onların içini farklı bir muhteva ile doldurmuştur. Yaptığı en önemli devrim ise Kilise"nin otoritesini kırmak falan değil Hristiyan bireyi sekülerleştirmek olmuştur. Bu yeni tipin sadece adı Hristiyandır artık. İbadetin/ayinin yerini mesainin, Kilise"nin yerini de fabrika almıştır bu yeni dinde
Türkiye"de özellikle son çeyrek yüzyılda görülen değişim de aslında benzer bir seyir izliyor. Gelişme/kalkınma adına gerçekten bir mesafe alınmışsa eğer göstergeler alındığını söylüyor, burada aslında Anadolu şehirlerinde yaşanan dönüşümün ve din telakkisindeki kırılmanın da payı büyüktür.
Meseleyi bu perspektiften değerlendiren ciddi çalışmalar yapılmadı henüz ülkemizde. Ama yaşanan durumu çıplak gözle görmek için bilimsel çalışmalara da ihtiyaç yok. Türkiye kalkınıyorsa eğer, neden bir taraftan da Müslüman için sadece Kur"an ve Sünnet"in bağlayıcı olduğu, diğer delillerin (İcma, Kıyas ) ve onlarla sabit ahkâmın terk edilebileceği konuşuluyor. Kur"an ve Sünnet"in bağlayıcılığının kabulünün, bu iki kaynakla sabit ahkâmın geçmişte kabul ve icra edilmiş şekliyle aynen alınması anlamına gelmediğine de özellikle dikkat edilmelidir. Burada sadece bağlıyıcılıkları söz konusu edilen Kur"an ve Sünnet"i yeni ve farklı bir gözle okumaya tabi tutarak bu iki kaynaktan yeni hükümler çıkarmaktan söz ediyoruz.
Bunlar yanında açıkça tartışılan hükümler, tevatür ve icma ile sabit olmuş hususların açıktan veya örtülü olarak reddi/yok sayılması gibi noktalar da göz önünde bulundurulmalıdır.
O halde kabul edelim ki, ülkemizde yaşanan da bir çeşit Protestanlaşmadır! Adı böyle konmasa da, İslam"ın reforma ihtiyacı yoktur gibi söylemlerin arkasında yapılsa da, Protestan hareketin Hristiyanlık için yaptığı bugün ülkemizde İslam adına yapılmaktadır.
