Şeker hastalığı; enfeksiyon, kardiyovasküler hastalıklar, kanser ve kazalardan sonra 5.sıradaki ölüm nedenidir.Halk arasında şeker hastalığı diye bilinen diyabet; birtakım sorun ve sorumlulukları beraberinde getiren ve yaşam boyu süren bir hastalıktır.
Diyabetin en ağır etkilerindenbiri;kişinin hayat kalitesini ve sağlığını etkileyen çok ciddi ayak problemlerine(şekil bozukluğu,nasır,yara,ülser,uzuv kaybı) neden olmasıdır. Bu ayak problemlerine genel olarak diyabetik ayak denilir. Diyabetli kişilerin yaklaşık %50’si tüm yaşamları boyunca diyabetik ayak gelişme riski altındadır. Bu nedenle hem tıbbi, hem sosyal, hem de ekonomik açıdan diyabette yaşanan ayak sorunları oldukça önemlidir.
Şeker Hastalarında Ayak Bakımı ve Sağlığının Önemi
Şeker hastalarında ayak bakımı ve sağlığı çok önemlidir.Hastaların ayakları çok hassastır ve çok kolay yara açılabilir.Yaranın kapanması da çok zor ve ağrılı bir süreçtir.
Şeker hastalarında oluşan ayak yaralarının tedavisi uzun süre hastanede kalış,rehabilitasyon,artmış ev bakımı ve sosyal hizmet nedeniyle pahalıdır. Şeker hastalarında ayak yaralarının ve amputasyonların(uzuv kesilerinin) kişi ve topluma yüksek maliyeti göz önüne alındığında çoğu toplumda oldukça düşük olan önleyici ayak bakım masrafları daha ekonomiktir.Bu konuda da “önlemenin”,”ödemeye” göre çok daha ucuz ve insancıl bir yol olduğu apaçık ortadadır.
Peki şeker hastalığı(diyabet) ayak problemlerine nasıl yol açar?
Şeker hastalarında ayak yaralarının oluşumuna yol açan iki temel bozukluk vardır:
1.)Sinir hasarı
2.)Damar hasarı
Sinir Hasarı
Diyabet yüzünden ayak sinirleri zarar görür veya tamamen tahrip olur. Bunun sonucu olarak ayakta ağrı duyusu azalır. Zamanla ayak tamamen duyarsızlaşır. Diyabet hastası yaralanmanın farkına bile varamaz hale gelir.
Eğer ayaklarınızda uyuşma, karıncalanma, pamuk üstünde yürüyormuş hissi varsa mutlaka sağlık personeline bilgi verilmelidir. His duyusunun kaybolması sonucu ayakkabınızın ayağınızı sıkıp sıkmadığını anlayamazsınız. Yine his kaybı sonucu sıcak-soğuk gibi duyuları da algılanamaz.
Ayaklarında sinir hasarı olan hastaların ayaklarının uzun süre basınç ve ağırlık altında kalan yerlerinde etrafı sert, ortası delik(kuş gözü gibi) yaralar ortaya çıkar. Ağrısız ve uzun süre aynı yani sessiz kaldığı için önemsenmez.Önlem alınmazsa daha sonrasında çok ciddi bir duruma dönüşebilir.
Damar Hasarı
Ayağa kan götüren damarlarda daralma veya tıkanıklık olur. Ayağa giden kan akımı azalır. Bunun sonucunda ayakta her türlü yaranın iyileşmesi zorlaşır.Çünkü yara iyileşmesinin temeli kanlanmadır.Kan dolaşımını güçlendirmek için kan şekeri düzeyinin normal sınırlarda kalmasına özen gösterilmelidir.
Şeker hastaların ayakları az kan aldığı için soğuktur. Hastalar ayaklarının üşüdüğünü ısıtılınca rahatladığını ifade ederler. Bu yüzden ayaklarını sıcak tuğla, sıcak su torbası ile ısıtan veya soba, elektrik sobası, kalorifer radyatörlerine uzun süre yakın ya da dayalı tutan hastalar tehlikeli yanıklara maruz kalırlar.
Şeker hastalarının ayak derilerinde nasırlaşmalar çok sıktır. Nasır ayakkabı içinde sürekli kalmış çakıl taşı gibi bir etki yapar.
Şeker hastalarının derileri kurudur. Bu nedenle deri kolayca yırtılır ve çatlaklar ve nasırlaşmalar oluşur. Bakteriler buralardan girerek enfeksiyona neden olur.Ayakta şekil bozuklukları ortaya çıkar. Böylece ayaklar kolayca yaralanmaya maruz kalır.
Sinirleri ve damarları hasar görmüş bir ayakta yarayı başlatan pek çok etken vardır.Bunlar arasında en sık görülenler; uygun olmayan ayakkabılar,yanıklar,çakıl,çivi ve raptiye gibi sivri cisimlerdir.Bunların dışında daha pek çok neden ayak yaralarına yol açabilmektedir.Ayağında yarayla gelen şeker hastası bu yaranın ortaya çıkış nedeninibilmiyorsa,bilgi ve bilinç düzeyinin düşük olduğu,sık sık yeni yaralarla karşılaşacağı kabul edilmelidir.
Şeker hastalarında doğru ayakkabı seçiminin önemi nedir?
Ayakta yeni yaraların açılmasını önlemek ve iyileşmiş yara yerlerinde tekrarlayan yaralara engel olmak için doğru ayakkabı seçiminin önemi büyüktür.Ayak parmaklarınızı sıkan ayakkabılar giymeyin.Bu durum ayak derisinde ve tırnaklarda mantar enfeksiyonlarına neden olur. Diyabet hastaları yeni bir ayakkabıyı ilk günler iki saatten fazla giymemelidir. Diyabet hastaları yeni bir ayakkabı seçimi yaparken ayağa uygunluğu; hasta ayakta dururken,tercihen de günün geç saatlerinde değerlendirmelidir.Yeni bir ayakkabı ne dar ne de bol olmalıdır.Dar ve uygun olmayan ayakkabıların ayakta yol açtığı zararlar sinir hasarı nedeniyle zamanında algılanamaz.Vuruk ve yaraya rağmen hastalar aynı ayakkabıyla yürümeye devam ederler.Bu yüzden yara ve enfeksiyon kısa sürede ilerler ve tehlikeli bir hal alır.
Ayakkabının şekli, ayağın şekline ne kadar uygun olursa vücut ağırlığı tüm ayak tabanına o kadar iyi yayılmış olur. Ayak tabanına çok katlı hava kabarcıklı özel tabanlık yerleştirildiği takdirde, fazla ağırlık altında kalan ayağın çıkıntılı bölgeleri korunmuş olur. Bu şekilde çıkıntılı bölgeler fazla yük altında ezilmekten kurtulur, nasırlaşma ve ülser oluşumunun önüne geçilir.Ayağı vuruk ve çarpmalardan korumak için önü kapalı ayakkabı giyilmelidir.Parmak arası terlik kesinlikle giyilmemelidir.
,
Şeker hastalarında günlük ayak bakımı nasıl yapılmalıdır?
Öncelikle ayaklar her gün düzenli olarak yıkanmalıdır.Ayakların yıkandıktan sonra ıslak kalmamasına ve parmak aralarının iyice kurulanmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Islaklık derideki doğal yağları uzaklaştırır ve çatlaklar oluşmasına neden olur. Ayrıca nemli ortamda mantar enfeksiyonları gelişebilir. Ayaklar her gün dikkatli bir şekilde gözden geçirilmeli, kızarıklık, morluk, şişlik, su toplanması, yara vs. olup olmadığına bakılmalıdır.Her gün ayakların alt, üst, topuk ve parmak kısımlarına dokunarak his kontrolü yapılmalıdır.
Ayakları yıkadıktan sonra tırnakları yumuşakken kesmek daha kolay olur.Ayak tırnakları mümkünse düz ve derin olmayacak şekilde kesilmelidir. Kuaförde genel aletlerle pedikür yaptırılmamalıdır.Eğer görme bozulmuşsa hasta ayağının bakımını kendi yapmaya çalışmamalıdır.(Örn;tırnaklar)
Eğer ayaklar çok terliyorsa ayak pudrası(sporcu pudrası) kullanılması gerekmektedir.
Şeker hastalarının dikkat etmesi gereken noktalar nelerdir?
İçeride ve dışarıda yalınayak yürümekten ve çorapsız ayakkabı giymekten kaçınılmalıdır.
Çoraplar her gün değiştirilmelidir.Çorapları dikişi dışarda veya tercihen dikişsiz giymelidir.Ayaklar üşüyorsa geceleri de çorap giyilmesi önerilir.Olası yara akıntılarını erken fark edebilmek için açık renkli ve bilek kısımları sıkı olmayan çorap giyilmelidir.
Ayakkabıyı giymeden önce ayakkabının içi kontrol edilmeli.Yabancıcisim,çiviuçları,iç astar yırtığı ve katlanması olup olmadığı araştırılmalıdır.
Su kabarcıkları patlatılmamalıdır.
Nasırların yok edilmesi için kimyasal madde ve plaster kullanılmamalıdır.
Otururken veya yatarken ayak yüksekte tutulmalıdır.
Dolaşım bozukluğuna neden olacağından bağdaş kurarak veya bacak bacak üstüne atarak oturulmamalıdır.
Kan dolaşımı üzerindeki katkısı ve kasların kuvvetlenmesini sağlaması nedeniyle kişiye özel hazırlanmış egzersizprogramlarınauyulmalıdır.Çünkü egzersiz doğru yapıldığında ilaçtır.Bu nedenle hasta kişilerin tedavisinde gerekli ilaçların reçeteye yazıldığı gibi egzersizin de bir fizyoterapist tarafından takip edilmesi çok önemlidir. Egzersiz için bir fizyoterapiste danışılmalıdır.
Tüm diyabetik hastalar potansiyel ayak problemleri yönünden yılda en az 1 defa, risk faktörü olanlar ise daha sık alanında uzman bir doktora muayene olmalıdır. Ağrının olmayışı, ayakların sağlıklı olduğunu göstermez.
Ayağı başa koy,amputasyonları önle!
Ayağınıza sağlık!