İyi ahlak ve edeb nedir? Güzel ahlak kur’an ve sünnete uygun yaşayıştır, Tutum ve davranışlarımızla Rasulullah’ın izinden gitmek ve sünnet’i, seniyesine uygun yaşayışı sergilemektir. Edeb, bir zarafet ve inceliktir. Şairin dediği gibi “Edeb bir taç imiş Nuri Hudadan, giy ol tacı kurtul her beladan.”
Hz. Aişe (ra) ya Rasulullah’ın ahlakı nasıldı, sorusuna “ Kur’an ahlakıdır” buyuruyor. Kalem süresi ayet 3. “Muhakkak ki sen yüce bir ahlaka sahipsin”
Rasulullah efendimizin (sav) güzel vasıflarından biriside güvenilir olmasıdır. Bu nedenle kur’an’ı kerim Hud süresi ayet 112 “Emr olunduğun gibi doğru ol” buyrulmaktadır.
Müsliman hoş görülü olmalıdır. Bu konuda Rasulullah efendimiz (sav) bir hadisi şeriflerinde “Benim meclisime en yakın olanınız etrafını gözeten ve herkesle ülfet edip anlaşandır. Hoş geçinmeyen kimsede hayır yoktur.”
Sahabeden birisi güzel ahlak nedir yara sulalLah diye sorduğunda Araf süresi 199 ayetini okudu “ (Resulüm) Sen afv yolunu tut, iyiliği emr et ve cahillerden yüz çevir.
Çünkü kur’an insanı her çeşit kötülüklerden men ediyor. Ahlakı çöküntüde olanlar, varil bombasıyla katliam yapan, yine bombalarla, insanların evlerini başlarına yıkanlardır. Söylediği kırıcı sözlerle de insanların gönül dünyasını yıkanlardır, Gönül yıkmak bin kabe yıkmaktan daha beter olduğu şirazinin bir sözünde yer almaktadır.
Bazı insanlarda kendi kendine zulmedeler. Uyuşturucu kullanır, zina yapar, rüşvet verir veya alır, işinde hile yapar, haksız yere canlıların, canına kıyar, zalimin yanında yer alır,.. Ku’ran ve sünnetten uzak kalanlara, Peygamber efendimiz (sav) bir hadisi şerifte şöyle sesleniyor. “ Tehallaku bi ahlakıllah/ Allah’ın ahlakıyla ahlaklanın.”
Rasulullah (sav) miracda iken kendisine cennet ve cehennem gösterildiğinde, bir kadının cehennemde olduğunu gördüğünde, kendisine bu kadın bir kediyi bağlı tutub açlıktan ölmesine sebep olduğu haber veriliyor. Eğer bu kadın kediyi serbest bıraksaydı rızkını bulurdu. İşte bu kadın bu sebebden dolayı cehennemde bulunmakta, cevabı verilmiştir. Adam sende boş ver, bir kedi değimli diyemeyiz. O da can taşımaktadır.
Müslimanın ahlakı yapısına yakışmayanlar; Sattığı malın iyisini üstüne, kötüsünü de altına ve ya gerisine koyanlar, yürünen yolları kirletenler, bağ, bahçesi veya tarlasında, sınır ihlali yapanlar, vadesinde borcunu ödemeyenler, oturduğu ev veya apartmanda radyo veya televizyonunun fazlaca sesini yükselterek, komşusunu rahatsız edenlerin, Şöyle veya böyle insanları aldatanların Rasulullah’ın yanında yeri olmadığı şu hadisi şerifleinde yer almaktadır. “Men gaşşena feleyse minna/bizi aldatan bizden değildir.” (Ebu HuReyre (ra),Buhari) Yine bir hadisi şerifte “İnsanların en hayırlısı insanlara yarar sağlayanlar ve insanları şerlisi de insanlara zarar verenlerdir.” Buyrulmaktadır.
Mevlananın şu veciz sözlerile konumuzu noktalayalım.
Cömertlik ve yardım etmede akarsu gibi ol,
Şefkat ve merhamette güneş gibi ol,
Başkalarının kusurunu örtmede gece gibi ol,
Hiddet ve asabiyette ölü gibi ol,
Tevazu ve alçak gönlülükte toprak gibi ol,
Hoş görürlülükte deniz gibi ol,
Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol,
Allah’a emanet olunuz.