Sosyal güvenlik insanların hayatları boyunca maruz kaldıkları çeşitli risklere karşı insanlara, güvence sağlayan bir sistemdir. İnsanların hayatları boyunca maruz kaldıkları riskler hastalık, iş kazası, sakatlık, yaşlılık, malullük, ölüm ve benzerleridir. Allah geçinden versin kimin ne zaman öleceğini Allah"tan başka kimse bilemez. Sosyal Güvenlik mevzuatı, önceden bilinemeyen ölüm riskine karşı insanın cenaze masraflarını karşılamak,  geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı veya ölüm geliri bağlamak gibi sunduğu diğer imkanlarla, sosyal güvence sağlamaktadır.  

SAĞLANAN HAK VE YARDIMLAR

 Ölüm aylığı 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun 65. maddesin de  düzenlenmiştir. Sağlanan hak ve yardımlar; sigortalının iş kazası veya diğer nedenlerle ölmesi halinde geride kalan hak sahiplerine gelir veya aylık bağlanması, cenaze yardımı ödenmesi, gelir ve aylık bağlama şartları yerine getirilemiyorsa daha önceden sigortalı adına işveren ve sigortalı tarafından yatırılan primlerin hak sahiplerine toptan ödeme şeklinde iade edilmesi ve yetim aylığı alırken evlenen kız çocuğuna 2 yıllık maaşı tutarında evlenme yardımı(çeyiz parası) ödenmesidir.

             AYLIK BAĞLANMA ŞARTLARI

               Sigortalının iş kazası nedeni ile ölmesi halinde 1 gün dahi sigortalı olması ölüm geliri bağlanması için yeterlidir. İş kazası tutanağının tutulması ve işveren veya hak sahipleri tarafından Kuruma bildirilmiş olması ve hak sahipleri tarafından gelir bağlanması için talepte bulunulmuş olması şarttır.

    Sigortalının iş kazası dışındaki nedenlerle ölmesi halinde  hak sahiplerine sağlanan sosyal güvence ödemesine  ise  ölüm aylığı denir.

    Hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için aşağıdaki şartlar aranır.

1-Sigortalının ölmeden önce 5 yıl 1800 gün sigortalı olması veya 1800 günü olmasa bile; 5 yıl çalışması, 5 yılın her yılı için ortalama 180 gün prim yatırılmış olması halinde 900 gün sigortalı olması,

2-Sigortalının malullük ve yaşlılık aylığı alırken ölmesi,

3-Sigortalının malullük ve yaşlılık aylığına hak kazanıp müracaat etmesi ancak aylık bağlanmadan ölmesi,        hallerinde hak sahiplerine aylık bağlanır.

2006 yılına kadar ölüm aylığı bağlanması şartları böyle iken 20 Kasım 2006 itibariyle ölüm aylığı hak etme şartlarında  değişikliğe gidilmiştir  16/12/2006 tarih 26378 sayılı resmi gazetede yayınlanan 5561 sayılı kanun ve 506 sayılı kanuna eklenen geçici 93 maddesi gereği ölen sigortalının hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için 5 yıl sigortalılık ve 900 gün prim ödenmiş olması yeterli görülmüştür, diğer şartlar aynen devam etmektedir.

     5 yıl sigortalılık ve 900 günün hesabında askerlik ve yurtdışı hizmet borçlanmaları dikkate alınır.

Sigortalının veya gelir ve aylık alan emeklinin ölmesi halinde kimlere ne kadar aylık dağlanır.

1-  Sigortalı veya emeklinin ölmesi halinde dul kalan eşine maaşın ½ si , gelir ve aylık alan kimse  yoksa 4/3 ü aylık olarak bağlanır.

2-  Sigortalı veya emeklinin ölmesi halinde çocuklardan her birine ¼ ü, çocukların ölüm aylığından yararlanabilmeleri için diğer sosyal güvenlik kurumlarına tabi çalışmamaları veya hak sahibi olarak diğer sosyal güvenlik kurumlarından gelir ve aylık almamaları gerekir.

 3-  Sigortalının veya emeklinin anne babasına aylık bağlanabilmesi için diğer hak sahiplerine aylık bağlandıktan  sonra artan bir miktarın bulunması gerekir. Ayrıca anne babanın 2022 sayılı yasa hariç(65 yaş maaşı) başka sosyal güvencesinin olmaması, geçiminin sigortalı tarafından sağlandığının belgelenmesi gerekir. Anne babanın aylığı ölen sigortalının aylığının %25 i ayrı, ayrı aylık bağlanması halinde % 12,5 şeklinde ödenir.

4-  Kız çocukları evlenene kadar aylıkları kesilmez, evlenip sonradan boşandıkları taktirde aylıkları yeniden bağlanır. Erkek çocuklar 18 yaşlarına kadar ortaöğretime devam edenler 20 yaşına, yüksek öğrenime devam edenler 25 yaşlarına kadar gelir aylık almaya devam ederler, bu yaşlardan sonra aylıkları kesilir.

5-    Malul çocuklar iyileşene kadar aksi halde ölene kadar kız erkek, evli bekar ayrımı yapılmaksızın, çalışıp çalışmadıklarına bakılmaksızın aylık almaya devam ederler. Maluliyet kararı devlet hastaneleri          tarafından    usulüne uygun düzenlenen raporların Kurum sağlık kurulunca onaylanması ve çalışma gücünün 3/2 sinin kaybedilmiş olması şartıyla verilir.

 6-  Sigortalının ölümü ile anasız babasız kalan veya sonradan bu duruma düşen çocuklar ile anne ve babaları arasında evlilik bağlantısı bulunmayan yahut sigortalı babanın ölüm tarihinde evlilik bağlantısı olduğu halde anası sonradan evlenen çocukların her biri için ölüm aylığı oranı %50 dir. Hak sahiplerine bağlanan aylıkların toplamı sigortalıya ait  aylığın toplamını geçemez, geçmesi halinde hak sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak indirim yapılır.

7-  Kız çocukların aylıkları 6,8,2003 tarihinden sonra sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanan ülkelerde çalışmaya veya bu ülkelerin sosyal güvenlik kuruluşlarından gelir ve aylık almaya başlamaları halinde aylıkları kesilir.        

 8-   Sigortalı tarafından evlat edinilmiş, nesebi tanınmış veya düzeltilmiş yahut babalığı hükme bağlanmış   çocuğu ile sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan yukarda belirtilen esaslara göre yararlanır.

  9-  Sigortalının ölmesi halinde gerekli yıl ve gün şartını yerine getiremediği için ölüm aylığı bağlanamayan   sigortalının hak sahiplerine ödenecek toptan ödeme miktarının paylaştırılmasında da aylık bağlanmasında  uygulanan hükümler uygulanır.

5510 SAYILI YASA İLE DEĞİŞİK 5754 SAYILI YASAYLA GELEN DEĞİŞİKLİKLER

      Yukarıda kısaca anlatmaya çalıştığımız 506 sayılı yasaya göre ölüm aylığı, gerek hak etme koşulları bakımından, gerekse hak sahiplerine paylaştırılması bakımından 5510 sayılı yasanın , ölüm aylığını düzenleyen 32,33,34,35,36,37 maddelerinin yürürlüğe gireceği 1 Ekim 2008 tarihi itibariyle önemli ölçüde değişikliğe uğrayacaktır.                             

      Öncelikle ölüm aylığı bağlanabilmesi için gerekli olan 900 gün prim ödeme şartı eskiden olduğu gibi askerlik borçlanması ve yurtdışı borçlanması ile tamamlanamayacak, fiilen 900 gün çalışılmış olma şartı aranacak. Hali hazırda 1941 ve daha önceki yıllarda askerlik yapanlar 3 yıl yani 900 gün askerlik yaptıklarından 1 gün sigortalı çalışmış olsa dahi, 5 yıl sonra da ölmüş ise hak sahipleri ölen sigortalının askerlik borçlanmasını ödeyerek aylığa hak kazanma imkanı var iken, 1 Ekim tarihinden sonra hak sahibi olanlar açısından bu tür kolaylıklar kalkmış olacak.  

       Ancak 5 yıl 900 gün imkanı sadece 5754 sayılı yasanın  4/a bendinde belirtilen sözleşmeli çalışan sigortalılar yani işçilerin fiili çalışmaları için geçerli olup, memurlar(4/c) ve Bağ-kurlular (4/b) için ve askerlik borçlanması ve yurt dışı borçlanması yapan işçiler (4/a) açısından  5 yıl 1800 gün şartı devam etmektedir. Bilindiği üzere memur eşi bakıma muhtaç olduğunu belgelerse, çocuk ise eğitime devam ettiği müddetçe 5 yıl 1800 gün şartından faydalanmakta idi aksi halde 10 yıl 1800 gün şartını yerine getirmesi gerekmekte idi, yukarda ki şartlara bakılmaksızın 10 yıl 5 yıla düşürülerek memurlar için bir kolaylık da burada sağlanmış bulunmaktadır. 

 Buna göre 1 Ekim 2008 tarihinden sonra ölen memur ve esnaf sigortalının 5 yıl 1800 gün çalışması varsa hak sahipleri  ölüm aylığına hak kazanacak. Bu durumda esnaflar için bir değişiklik söz konusu değildir.

       Bir değişiklikte sigortalı dul eşin aylık miktarında görülmektedir. Gelir aylık alan kimse bulunmadığı taktirde dul eşin ölüm aylık ve gelir miktarı %50 den % 75 e çıkmakta iken yeni düzenleme ile aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan erkek veya kadın dul eş 5510 sayılı yasa kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde % 75 aylığa hak kazanacaktır. Çalışan dul eşin aylığı % 25 eksiltiliyor.

        Diğer taraftan anne babaya aylık bağlanabilmesi için diğer hak sahiplerinden artan hisse bulunması şartı aranırken 5754 sayılı yasanın 21. maddesine göre hak sahibi ve çocuklardan artan hisse bulunması halinde her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklardan hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış  olması şartıyla ana babaya toplam % 25 oranında, ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması halinde ise artan hisseye bakılmaksızın yukarda ki şartlarla %25 aylık bağlanır denilmektedir. Bu durum hak sahibi ana baba açısından yeni bir hak ve kolaylık anlamına gelmektedir.    

        5754 sayılı yasa getirilen yeni bir değişiklik ise çeyiz parası konusunda. 506 sayılı yasanın Ek 12. maddesine göre sigortalı işçinin yetim aylığı alan kız çocuğuna evlendiği taktirde, bir defaya  mahsus olmak üzere  2 yıllık aylık ve geliri tutarında çeyiz parası ödenmekte idi. Yine 5434 sayılı Emekli Sandığı iştirakçisi memurun dul aylığı alan eşine ve yetim aylığı alan kız çocuğuna evlenmeleri halinde 1 yıllık aylıkları tutarında çeyiz parası verilmekteydi. İşçinin yetim kızına, memurun dul eşine ve yetim kızına çeyiz parası verilirken 1479 sayılı yasaya tabi Bağ-Kur"lunun ve 2925 yasaya tabi tarım işçisi ile 2926 sayılı yasaya tabi tarım Bağ-Kur"lu tarım sigortalısının ne dul eşine nede yetim kızına çeyiz parası verilmemekteydi.   

        5510 sayılı yasada değişiklik yapan 5754 sayılı yasanın 23. maddesine göre: evlenmeleri nedeniyle aylıkları kesilmesi gereken kız çocuklarına , evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde almakta oldukları gelir ve aylık tutarlarının 2 yıllık tutarı 1 defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenir.Evlenme ödeneği alan hak sahibinin aylığının kesildiği tarihten itibaren 2 yıl içerisinde yeniden hak sahibi olması halinde, 2 yıllık sürenin sonuna kadar, gelir ve aylık bağlanmaz , bu durumda olanlar 60. maddenin 1. fıkrasının  (f ) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.

         Bu durumda eski Emekli sandığı iştirakçisinin dul eşi için bir kayıp, yetim kızı için 12 aylık bir artı kazanım söz konusu iken eski Bağ-Kur"lu, Tarım Bağ-Kur"lusu ve tarım işçisinin yetim kızı için yeni bir kazanım sağlanmaktadır.İşçinin hak sahipleri için bir değişiklik söz konusu olmamaktadır.

         5510 sayılı yasa ile değişik 5754 sayılı yasa ile getirilen bir yenilikte cenaze yardımının miktarında ve miktarın tespitinde görülmektedir. 506 sayılı yasanın 103. maddesine göre çalışırken, iş kazası sonucu, yaşlılık ve malullük aylığı almakta iken ölen sigortalıya, çalıştığı işten ayrıldıktan sonra  1 yıl içinde eşine, yoksa birlikte yaşadığı büyük çocuğuna, yoksa birlikte yaşadığı ana babasına, o da büyük kardeşine müracaatları halinde işçiler için 5000x0,049486=247,43 YTL cenaze yardımı ödenmektedir. Esnaf ve tarım Bağ-Kur"luları için yönetim kurulunun teklifi bakanın onayı ile belirlenen miktar kadar (247,43 YTL) sigortalı ve emekliye cenaze masrafı karşılığı ödenmektedir. Devlet memuruna ise eş ve çocuğunu ölümü halinde (8000+1500)x0,049486=470,12, memurun ölümü halinde ise [(8000+1500)x0,049486]x2=940,23 YTL cenaze yardımı ödenmektedir.   

          Yeni düzenlemeye göre iş kazası meslek hastalığı soncu iş göremezlik geliri, malullük, vazife malullüğü, yaşlılık  aylığı alırken ölen veya kendisi için 360 gün yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası primi bildirilen sigortalılara  SGK Yönetim Kurulu tarafından belirlenen ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik  Bakanı tarafından onaylanan miktar üzerinden cenaze yardımı eşine, yoksa çocuklarına, yoksa babasına, oda yoksa kardeşlerinin müracaatı halinde ödenir. Cenaze gerçek ve tüzel kişiler tarafından kaldırıldığı taktirde yukarda belirlenen miktarı aşmamak koşulu ile cenazeyi kaldıran gerçek ve tüzel kişilere ödenir. Eğer cenazenin hak sahiplerine kendi kurumları tarafından ilgili mevzuat gereği ölüm yardımı hariç cenaze gideri, cenaze nakil ödeneği veya bu mahiyette bir ödemenin yapılması halinde Kurum tarafından cenaze yardımı ödenmez.